HENRIETTE BÙI QUANG CHIÊU NỮ BÁC SĨ ĐẦU TIÊN CỦA VIỆT NAM

 Sơn Hoàng Vũ

Henriette Bùi, hình chụp năm 1931, khi bà 25 tuổi.

Ảnh tư liệu

"Hiện Tượng" Lạ

Của Ngành Y Khoa Nước Pháp

Bác sĩ Henriette Bùi hưởng thọ 106 tuổi và theo di nguyện của bà, thi hài được hỏa táng tại đài hỏa táng nghĩa trang Père-La hai se (Paris 20), tro cốt chia làm 2 đưa về Việt Nam, một phần được dòng tộc họ Bùi ở huyện Mỏ Cày Bắc lưu giữ, phần còn lại an táng cạnh mộ kỹ sư - bác sĩ Nguyễn Ngọc Bích, chồng bà, trong khuôn viên thánh thất Cao Đài, Bến Tre.

Nguyên quán ở miền Nam, bà Henriette Bùi sinh ngày 8.9 .1906 tại Hà Nội. Cha bà là một nhân vật có thế lực và nổi tiếng ở Nam kỳ - nghị viên Bùi Quang Chiêu. Ông mang quốc tịch Pháp, là kỹ sư canh nông và là chủ báo "La Tribune Indochinoise". Mẹ bà, một phụ nữ Việt gốc Hoa, là con của một Đông y sĩ và cũng là một trong những người buôn bán địa ốc giàu có nhất thời bấy giờ.

Bà lớn lên ở Sài Gòn. Con đường học vấn bắt đầu từ trường St Paul de Chartres, tức trường Nhà Trắng - Sài Gòn. Năm 9 tuổi, bà thi vượt cấp và đậu bằng Certificat sớm 2 năm. Sau đó, bà vào học trường Collège des Jeunes Filles, giờ là Trung học Nguyễn Thị Minh Khai. Bà tiếp tục học lên Lycée Marie Curie, đỗ bằng Certificat d'Études với thứ hạng cao.

Anh bà - Louis Bùi Quang Chiêu - một bác sĩ chuyên về bệnh lao nổi tiếng tại Sài Gòn, luôn là tấm gương sáng để bà noi theo. Ước mơ được làm thầy thuốc của bà cũng bắt nguồn từ người anh này.

Năm 15 tuổi, bà thưa cha cho xuất ngoại, sang Pháp du học. Ông Bùi Quang Chiêu thuê một thầy giáo đi cùng, chăm lo cho bà sinh hoạt và học tập trên đất Pháp.

Vốn là một học sinh xuất sắc và rất thông minh, không bao lâu ngoài tiếng Việt, tiếng Pháp và Trung Hoa, bà còn thông thạo nhiều ngôn ngữ khác như Anh, Tây Ban Nha, Ý và cả những cổ ngữ như La Tinh và Hy Lạp.

Một năm sau ngày rời xa gia đình, bà đón nhận hung tin mẹ mất vì bệnh lao phổi. Bốn năm sau, bà tốt nghiệp bậc trung học tại Lycée d'Agen và Bordeau và chỉ cần thêm 1 năm nữa, năm 1926, bà lấy bằng Tú tài. Con đường vào đại học đã rộng mở, bà trở thành sinh viên Trường Đại học Y khoa Paris.

Việc Henriette Bùi trở thành sinh viên y khoa là một hiện tượng lạ vào thời bấy giờ. Sự có mặt một phụ nữ Việt tại một trường đại học danh tiếng nước Pháp là một hiện tượng trong hệ thống giáo dục của nước này.

Năm 1932, bà tốt nghiệp đại học. Sau 2 năm thực tập, bà là người phụ nữ Việt Nam lấy bằng bác sĩ y khoa đầu tiên ở Pháp, chuyên chữa trị các bệnh phụ nữ và trẻ em .

Thời bấy giờ, đại học còn rất ít sinh viên nữ, và ngành y khoa lại càng hiếm hoi hơn. Sau 10 năm "tu luyện" nội trú tại các bệnh viện, bà chọn chuyên ngành sản phụ khoa. Bà trở thành bác sĩ nữ gốc Việt đầu tiên xuất thân từ Đại học Y khoa Paris. Lúc ấy bà vừa tròn 28 tuổi.

Đề tài bà chọn để tốt nghiệp vốn là "Thụ tinh nhân tạo cho người hiếm muộn" nhưng vì quá mới so với thời đó nên bà được các giáo sư khuyên chuyển đề tài khác "cổ điển và an toàn hơn". Bà tốt nghiệp xuất sắc và nhận được huy chương vinh danh của trường vào năm 1934.

Sự kiện hồi hương năm 1935 là một biến cố quan trọng của cuộc đời bà, cũng như vụ ly hôn làm chấn động dư luận xã hội và truyền thông của bà sau đó. Bà trở về Việt Nam theo ý muốn song thân để thực hiện một cuộc hôn nhân môn đăng hộ đối nhất thời bấy giờ, lấy ông Vương Quang Nhường - Tiến sĩ Luật khoa đầu tiên của Việt Nam. Nhưng mối lương duyên nhanh chóng tan vỡ sau 2 năm vì ông không chấp nhận bà đi làm quá nhiều, ban đêm phải đột xuất ra khỏi nhà để cứu chữa cho người bệnh.

Sau đó, bà tái giá với kỹ sư - bác sĩ Nguyễn Ngọc Bích, con trai thứ 5 của Đức Giáo tông Hội thánh Cao Đài (Bến Tre) Nguyễn Ngọc Tương. Ông Nguyễn Ngọc Bích từng tốt nghiệp kỹ sư cầu cống từ trường nổi tiếng bậc nhất xứ Pháp "École Polytechnique," vốn chỉ dành riêng cho những sinh viên ưu tú nhất của nước Pháp và thế giới thời ấy.

Bác Sĩ Sản Khoa Việt Nam Đầu Tiên

Nói về bà, Chánh phối sư Thượng Tấn Thanh - Trưởng ban Thường trực Hội thánh Cao Đài (Ban Chính đạo Bến Tre) chia sẻ, khi trở về Việt Nam năm 1935, là một bác sĩ chuyên về sản - nhi, bà nhậm chức Trưởng khoa Hộ sinh cho một bệnh viện sản ở Chợ Lớn, và là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên có trách nhiệm chăm lo hệ thống bệnh viện thuộc địa thời ấy. Với khí khái độc lập, bà bị các y bác sĩ người Pháp gây khó dễ. Cách cư xử của bà biểu hiện quan niệm bình đẳng, bình quyền giữa nam và nữ, cũng như bình quyền chủng tộc giữa người Việt và người Pháp. Trong quá trình làm việc, bà luôn luôn đấu tranh để đòi quyền lợi cho nhân viên người Việt vốn bị lãnh lương chỉ bằng 1/10 so với bác sĩ người Pháp cùng cấp, bất chấp bác sĩ giỏi đến đâu, công việc nhiều đến mức độ nào; hoặc cho bệnh nhân Việt bị phân biệt đối xử (nằm khu riêng, thuốc men không đầy đủ, chỉ để dành thuốc tốt cho bệnh nhân người Pháp). Bà cũng kiên quyết mặc áo dài Việt Nam đi làm, dù các bác sĩ Pháp bắt bà "phải mặc đầm thì mới nhận được sự tôn trọng của họ". Trong nghề, bà để hết tâm huyết, công sức mở các lớp huấn luyện các bà mụ sản khoa.

Trong cuộc sống xã hội, BS Henriette Bùi Quang Chiêu còn hành xử rất "Tây". Bà làm những việc gần như không thể chấp nhận được ở một người phụ nữ ngày ấy: bơi lội trong các hồ bơi tập thể, lái xe hơi. Bà cũng là người phụ nữ đầu tiên mua và lái xe hơi tại Sài Gòn thời đó, thậm chí còn bắt đầu học lái máy bay "để có thể bay đi cứu chữa cho các bệnh nhân ở xa".

Một phụ nữ đầy cá tính!

Sau cái chết bi thảm của người cha yêu quý và các anh em của bà vào tháng 9.1945 bởi Việt Minh, cuối năm 1950 bà sang Nhật học về châm cứu với mong muốn "hỗ trợ những mặt mà Tây y còn yếu", rồi trở về Pháp. Năm 1966, bà gia nhập một tổ chức từ thiện trước khi "Medecins Sans Frontiere" (Tổ chức Bác Sĩ Không Biên Giới) được thành lập, tận tụy vì bệnh nhân không phân biệt bạn, thù. Bà về lại Pháp vào năm 1971, mở phòng khám và mất tại Paris năm 2012, thọ 106 tuổi.

BS. Henriette Bùi để lại cho hậu thế hình ảnh một bác sĩ mạnh mẽ, suốt đời làm việc không mệt mỏi cho người dân Việt còn nghèo khổ, cho nền y học Việt còn non trẻ.

Trường Đại học Y Dược Tp.HCM hiện tại ở đường Hồng Bàng xây vào đầu thập niên 60, nhưng năm 2018 đã kỷ niệm 70 năm thành lập. Đó là do tiền thân của trường - Y khoa Đại học Đường Sài Gòn - được thành lập vào năm 1947 với trụ sở đầu tiên là một căn biệt thự tại số 28 đường Testard. Nơi đây vốn là một Bảo Sanh Viện của bác sĩ Henriette Bùi Quang Chiêu hiến tặng để lập trường. Nay tòa nhà vẫn còn nằm trong khuôn viên Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, số 28 Võ Văn Tần.