Bộ Nội vụ tiền thân là Bộ Lại dưới thời nhà nước quân chủ Việt Nam, một trong Lục Bộ (6 bộ) của hệ thống cơ quan hành pháp ở trung ương, gồm: Bộ Lại, Bộ Lễ, Bộ Hộ, Bộ Binh, Bộ Hình, Bộ Công. Chức năng chính của Bộ Lại là chuyên trách các vấn đề quan tước, thăng giáng, thuyên chuyển, xét bổ công trạng cho quan lại, chỉnh đốn phép làm quan để giúp việc chính sự trong nước. Trải qua các triều đại, chức năng của Bộ Lại hầu như không thay đổi cho đến hết triều Nguyễn. Năm 1942 thời vua Bảo Đại, Bộ Lại chính thức được đổi tên thành Bộ Nội vụ.
Theo một số tư liệu, Lục Bộ có từ thời Lý, tuy nhiên cho đến nay, các tư liệu lịch sử cho thấy Lục Bộ bắt đầu được hoàn thiện từ thời Lê sơ. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục cho biết: Quan chức hồi đầu triều Lê ở trong kinh chỉ đặt hai bộ là Bộ Lại và Bộ Lễ; các bộ Hộ, Binh, Hình, Công và Lục khoa chưa được sắp đặt đầy đủ. Phan Huy Chú trong sách Lịch triều hiến chương loại chí, phần Quan chức chí cũng cho rằng: Đầu thời Lê, sự xếp đặt quan chức mới chỉ có Bộ Lại và Bộ Lễ, ngôi vị chức Thượng thư của hai bộ này ở dưới Hành khiển.
Như vậy, Bộ Lại là một trong hai bộ quan trọng đầu tiên được thành lập trong hệ thống nhà nước thời kỳ phong kiến. Đến năm Hồng Đức thứ 2 (1471) đời Lê Thánh Tông mới đặt đủ Lục Bộ và quy định chức năng cho các Bộ.
Sở dĩ Bộ Lại được đặc biệt coi trọng và luôn đứng đầu trong Lục Bộ vì đây là tổ chức tham mưu giúp việc cho nhà vua các vấn đề về nội chính, sắp đặt tổ chức, tuyển chọn nhân tài, xét bổ người làm quan cho hệ thống nhà nước. Trải qua các triều đại, chức năng của Bộ Lại hầu như không thay đổi cho đến hết triều Nguyễn năm 1945.
Mặc dù dưới thời vua Lê Thánh Tông đã thiết đặt đủ Lục Bộ nhưng người đứng đầu vẫn chỉ đặt chức Thượng thư cho hai bộ Lại, Lễ và kiêm nhiệm các bộ còn lại. Phải đến năm 1664 đời vua Huyền Tông, niên hiệu Cảnh Trị, mới đặt đủ chức Thượng thư của Lục Bộ.
Vì Bộ Lại là cơ quan đặc biệt quan trọng nên người đứng đầu (tức Thượng thư) thường là các đại thần có uy tín trong triều. Một trong những Thượng thư Bộ Lại đầu tiên của nhà nước quân chủ Việt Nam là Nguyễn Trãi.
Năm 1427, sau khi cùng Lê Lợi đánh đổ sự thống trị của nhà Minh, thiết lập nên nhà Lê sơ, Lê Lợi đã phong cho Hàn Lâm viện Thừa chỉ Học sĩ Nguyễn Trãi làm “Triều liệt đại phu, Nhập nội hành khiển, Lại bộ Thượng thư kiêm hành Khu mật viện sự”. Đây là chức quan đầu triều giúp nhà vua quản lãnh các việc nội sự và cơ mật quan trọng của triều đình.
Sau Nguyễn Trãi, dưới triều Lê, nhiều Thượng thư Bộ Lại cũng là các danh thần nổi tiếng khoa bảng như Nguyễn Như Đổ, Đàm Thận Huy, Nguyễn Mậu Tuyên, Phạm Công Trứ, Phạm Khiêm Ích…
Nguyễn Trãi, một trong những Thượng thư Bộ Lại đầu tiên
của nhà nước quân chủ Việt Nam
(văn bản ghi chép việc bổ nhiệm Nguyễn Trãi chức Thượng thư Bộ Lại, năm 1427)
Nguồn: Việt sử thực lục, tập 10
Đến triều Nguyễn, những người đứng đầu Bộ Lại tiếp tục là những đại
quan, thông thường mang hàm Đại học sĩ nằm trong Tứ trụ của triều đình.
Nhiều Thượng thư Bộ Lại là những danh thần đỗ đạt, vừa là nhà chính trị,
nhà ngoại giao, nhà văn hóa đại tài như Trịnh Hoài Đức, Nguyễn Hữu
Thận, Vũ Xuân Cẩn, Phan Thanh Giản, Nguyễn Trọng Hợp, Phan Đình Bình,
Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết…
Năm 1932, trở về nước sau 10 năm học tập tại Pháp và chính thức nắm
quyền, vua Bảo Đại đã từng bước cải tổ hệ thống hành chính. Ngay sau đó,
nhà vua cho thay thế 5 Thượng thư cũ thuộc phái bảo thủ bằng 5 Thượng
thư mới thuộc phái tân tiến. Trong đó Thượng thư Bộ Lại Nguyễn Hữu Bài,
một trọng thần của triều đình, được thay thế bằng Ngô Đình Diệm, lúc đó
đang là Tuần phủ Bình Thuận, và trở thành Thượng thư trẻ nhất trong số
các đại thần lúc bấy giờ (32 tuổi)[1].
5 Thượng thư mới được bổ nhiệm dưới thời vua Bảo Đại, từ trái qua phải:
Hồ Đắc Khải, Phạm Quỳnh, Thái Văn Toản, Ngô Đình Diệm, Bùi Bằng Đoàn
(trong đó có 3 người lần lượt trải qua chức Thượng thư Bộ Lại là Ngô Đình Diệm, Thái Văn Toản và Phạm Quỳnh)
Nguồn: Sưu tầm
Năm 1935, để phù hợp với xu thế mới, vua Bảo Đại cho sắp xếp lại một loạt các Bộ trong hệ thống hành chính cũ và tổ chức thành các Bộ mới, như:
+ Bộ Học đổi tên thành Bộ Quốc gia Giáo dục;
+ Bộ Hộ bị xóa bỏ để thành lập mới các Bộ Kinh tế và Bộ Tài chính;
+ Bộ Công được sắp xếp lại và đổi tên thành Bộ Công chánh giao thông;
+ Bộ Lễ bị xóa bỏ để thành lập mới Bộ Lễ - Công;
+ Bộ Hình đổi tên thành Bộ Tư pháp;
+ Riêng Bộ Lại giữ nguyên tên gọi, đến năm 1942 mới đổi tên thành Bộ Nội vụ[2].
Sắc Dụ của vua Bảo Đại ngày 26/12 năm Bảo Đại 18 (21/1/1944) thăng thụ hàm
Đông các Đại học sĩ cho Thượng thư Bộ Lại Cơ Mật viện đại thần Phạm Quỳnh[3]
Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I/Châu bản triều Nguyễn
Thượng thư Bộ Lại cuối cùng dưới triều Nguyễn (lúc đó đã đổi thành Bộ trưởng Bộ Nội vụ) là Phạm Quỳnh, một danh sĩ, nhà văn hóa, nhà báo nổi tiếng[4]. Phạm Quỳnh giữ chức Bộ trưởng Bộ Nội vụ từ năm 1942 cho đến hết tháng 3 năm 1945 [5] ./.
Nguyễn Thu Hoài
Trung tâm Lưu trữ quốc gia I
[1] Ngô Đình Diệm sau này làm Tổng thống chính quyền Việt Nam Cộng hòa từ năm 1955 đến năm 1963.
[2] Thông tin tổng hợp từ nguồn Châu bản triều Nguyễn (Trung tâm Lưu trữ quốc gia I).
[3] Trên thực tế thời điểm đó Bộ Lại đã đổi tên thành Bộ Nội vụ, chức Thượng thư đã đổi thành chức Bộ trưởng nhưng trong các văn bản viết bằng chữ Hán Nôm vẫn gọi là Thượng thư Bộ Lại.
[4] Phạm Quỳnh (1892-1945), chính trị gia, nhà báo, nhà văn; ông là một trong những người tiên phong quảng bá và sử dụng chữ Quốc ngữ ở Việt Nam.
[5] Tháng 3 năm 1945 Nhật đảo chính Pháp thành lập chính phủ Đế quốc Việt Nam, một chính phủ thân Nhật (còn gọi là Nội các Trần Trọng Kim), Bộ trưởng Nội vụ lúc đó là bác sĩ Trần Đình Nam. Ông Trần Đình Nam giữ chức Bộ trưởng Nội vụ của chính phủ Đế quốc Việt Nam từ ngày 17 tháng 4 đến 23 tháng 8 năm 1945.
No comments:
Post a Comment