MỘT CÔNG CỤ CỔ ĐẠI DÙNG ĐỂ ĐO VỊ TRÍ MẶT TRỜI

Vào đúng ngày hạ chí – ngày dài nhất trong năm – mặt trời chiếu xuyên qua một lỗ nhỏ có đường kính 4 cm trên một đĩa đồng đặt ở đỉnh mái vòm nhà thờ chính tòa Florence (Duomo di Firenze).

 Tia nắng tạo nên một vòng sáng hoàn hảo, rọi xuống một phiến đá cẩm thạch tròn nằm trên nền nhà nguyện Thánh Giá, bên trái bàn thờ chính. Cảnh tượng này chỉ kéo dài vài phút, khi mặt trời ở đúng vị trí, sau đó ánh sáng sẽ dịch chuyển đi nơi khác.

Hiện tượng này không phải ngẫu nhiên, mà được thiết kế từ thế kỷ 15 bởi nhà toán học và thiên văn học lừng danh Paolo dal Pozzo Toscanelli. Ông là một nhân vật quan trọng trong giới trí thức Florence thời Phục Hưng, là bạn thân của kiến trúc sư Brunelleschi và triết gia Marsilio Ficino, đặc biệt nổi tiếng với các nghiên cứu về sao chổi.

Thiết bị Toscanelli tạo ra được gọi là gnomon (tiếng Ý: gnomone) – một công cụ cổ đại dùng để đo vị trí mặt trời trên bầu trời. Dù chỉ là một lỗ tròn rất nhỏ ở độ cao 90 mét, gnomon có thể xác định chính xác vị trí mặt trời tới gần nửa giây. Thiết bị này không chỉ phục vụ mục đích thiên văn, mà còn giúp người xưa tính được thời điểm thích hợp để gieo trồng và thu hoạch mùa màng.

Gnomon ở Nhà thờ Florence được sử dụng lần đầu năm 1475 theo tài liệu lưu trữ của Opera di Santa Maria del Fiore. Đến năm 1754, thiết bị được trùng tu bởi linh mục dòng Tên Leonardo Ximenes, biến nó thành một trong những công cụ thiên văn học lâu đời nhất thế giới vẫn còn hoạt động chính xác cho đến ngày nay.

Vào ngày hạ chí, nhà thờ mở cửa tự do từ 12h30 đến 13h30 để công chúng có thể chiêm ngưỡng hiện tượng ánh sáng mặt trời đi vào vòm nhà và “vẽ” một vòng tròn hoàn hảo trên nền đá. Một khoảnh khắc giao thoa giữa khoa học, lịch sử và thiêng liêng – nơi thời gian và ánh sáng gặp nhau ngay giữa lòng Florence.